9-lekciya

Programmalastırıw ámelıyatında belgilerdiń qaysı aralıqqa tiyisli ekenligin biliw zárúr boladı. Bunı «ctype.h» baslama faylında járiyalanǵan funkciyalar járdeminde anıqlaw múmkin. Tómende olardıń bir bóleginiń anıqlaması keltirilgen:

isalnum() – belgi, cifr yamasa hárip (true) yamasa joqlıǵın (false) anıqlaydı; isalpha() – belginiń hárip (true) yamasa joqlıǵın (false) anıqlaydı;

isascii() – belginiń kodı 0..127 aralıǵında (true) yamasa joqlıǵın (false) anıqlaydı;

isdigit() - belginiń sanlar diapazonına tiyisli (true) yamasa joqlıǵın (false) anıqlaydı.

Bul funkciyalardan paydalanıwǵa mısal keltiremiz.

#include <iostream.h> #include <ctype.h> #include <string.h> int main()

{

char qatar[5]; int qáte; do

{

qáte = 0;

cout << "\nTuwılǵan jılıńızdı kiritiń: "; cin.getline(qatar, 5); for(int i = 0; i < strlen(qatar) && !qáte; i++)

{

if(isalpha(qatar[i]))

{

cout << "Hárip kiritildi!"; qate = 1;

}

else if(iscntrl(qatar[i]))

{

cout << "Basqarıw belgisi kiritildi!"; qáte = 1;

}

else if(ispunct(qatar[i]))

{

cout << "Punktuaciya belgisi kiritildi!"; qáte = 1;

}

else if(!isdigit(qatar[i]))

{

cout << "Sannan parıqlı belgi

kiritildi!"; qáte = 1;

}

}

if(!qate)

{

cout << "Siziń tuwılǵan jılıńız: " << qatar; return 0;

}

}while (1);

}

Programmada paydalanıwshıǵa tuwılǵan jılın kiritiw usınıs etiledi. Kiritlgen sáne qatar ózgeriwshisine oqıladı hám eger qatardıń hár bir belgisi (qatar[i]) hárip yamasa basqarıw belgisi yaki punktuaciya belgisi bolsa, sol haqqında xabar beriledi hám tuwılǵan jıldı qayta kiritiw usınıs etiledi. Programma tuwılǵan jıl (tórt san) durıs kiritilgende “Siziń tuwılǵan jılıńız XXXX” qatarın shıǵarıw menen óz jumısın tamamlaydı.

Qatardı keri tártiplestiriw

Qatardı keri tártiplestiriw ushın strrev() funkciyasınan paydalanıw múmkin. Bul funkciya tómendegishe prototipke iye:

char* strrev(char *str);

Qatar reversin payda etiwge mısal:

char str[] = ”telefon”; cout << strrev(str);

ámeller orınlanıwı nátiyjesinde ekranǵa

nofelet

qatarı shıǵarıladı.

Qatarda belgini izlew funkciyası

Qatarlar menen islewde ondaǵı qandayda bir belgini izlew ushın «string.h» kitapxanasında bir qatar standart funkciyalar bar.

Qanday da bir belginiń berilgen qatarda bar yamasa joq ekenligin anıqlap beriwshi strchr() funkciyasınıń prototipi

char* strchr(const char *string, int c);

kórinisinde bolıp, ol c belgisin string qatarında izleydi. Eger izlew sátli bolsa, funkciya sol belginiń qatardaǵı ornın funkciya nátiyjesi sıpatında qaytaradı, keri jaǵdayda, yaǵnıy belgi qatarda ushıramasa funkciya NULL mánisin qaytaradı. Belgini izlew qatar basınan baslanadı.

Tómende keltirilgen programma bólegi belgini qatardan izlew menen baylanıslı.

char qatar[] = ”0123456789”;

char *pQatar;

pQatar = strchr(qatar, ’6’);

Programma islewi nátiyjesinde pQatar kórsetkishi qatar qatarınıń “6” belgisi jaylasqan ornı adresin kórsetedi.

strrchr() funkciyası berilgen belgini berilgen qatar aqırınan baslap izleydi. Eger izlew sátli bolsa, belgini qatarǵa aqırǵı kiriwiniń ornın qaytaradı, keri jaǵdayda NULL mánis qaytaradı.

Mısal ushın

char qatar[] = ”0123456789101112”;

char *pqatar;

pqatar = strrchr(qatar,’0’);

ámeller orınlanıwında pqatar kórsetkishi qatar qatarınıń “01112” qatar bóleginiń

baslanıwın kórsetedi.

strspn() funkciyası eki qatardaǵı belgilerdi salıstıradı. Funkciya tómendegishe

size_t strspn(const char *str1, const char *str2);

kórinisine iye bolıp, ol str1 qatarǵa kiriwshi qanday da bir belgini izleydi hám bunday element tabılsa, onıń indeksin funkciya mánisi sıpatında qaytaradı, keri jaǵdayda funkciya qatar uzınlıǵınan bir artıq mánisti qaytaradı. Máselen:

char qatar1[] = "0123ab6789012345678"; char qatar2[] = "a32156789012345678"; int parıqlı_belgi;

parıqli_belgi = strspn(qatar1, qatar2);

cout << "qatar1 qatarındaǵı qatar2 qatarına kirmeytuǵın\ birinshi belgi indeksi = " << parıqlı_belgi;

cout << "ham ol '" << qatar1[parıqlı_belgi] <<"' belgisi.";

ámeller orınlanıwı nátiyjesinde ekranǵa

Qatarlarǵa sáykes túspegen belgi indeksi = 5

qatarı shıǵarıladı.

strcspn() funkciyasınıń prototipi

size_t strcspn(const char *str1, const char *str2);

char qatar[] = ”Birinshi qatar”; int indeks; index = strcspn(qatar, ”sanaq sisteması”);

ámelleri orınlanǵannan soń indeks ózgeriwshisi 1 mánisti qabıl etedi, sebebi birinshi qatardıń birinshi orındaǵı belgisi ekinshi qatarda ushıraydı.

strpbrk() funkciyanıń prototipi

char* strpbrk(const char *str1, const char *str2);

kóriniske iye bolıp, ol str1 qatarındaǵı str2 qatarına kiriwshi qanday da bir belgini izleydi hám eger bunday element tabılsa, onıń adresi funkciya mánisi sıpatında qaytarıladı, keri jaǵdayda funkciya NULL mánis qaytaradı. Tómendegi mısal funkciyanıń qanday islewin kórsetedi.

char qatar1[] = ”0123456789ABCDEF”;

char qatar2[] = ”ZXYabcdefABC”; char *element;

element = strpbrk(qatar1, qatar2);

cout << element << ’\n’;

Programma islewi nátiyjesinde ekranǵa str1 qatarınıń

ABCDEF

qatar astı shıǵarıladı.

Qatar bóleklerin izlew funkciyası

Qatarlar menen islewde bir qatarǵa ekinshi bir qatardıń (yamasa onıń qaysıdur bóleginiń) tolıq kiriwin anıqlaw menen baylanıslı máseleler salıstırmalı kóp ushıraydı. Máselen, tekst redaktorlarındaǵı qatardaǵı qanday da

bir qatar bólegin ekinshi qatar bólegi menen almastırıw máselesin mısal etip keltiriwimiz múmkin.

Standart «string.h» kitapxanası bul tiptegi máseleler ushın bir neshe funkciyalardı usınadı.

strstr() funkciyası tómendegishe járiyalanadı:

char *strstr(const char *str, const char *substr);

tárepininen birinshi kiriwdegi birinshi belginiń adresi juwap retinde qaytarıladı,

char qatar[]= ”qatradan qatar astı izlenip atır, qatar asti bar”;

char qatar2[] = ”qatar astı”; char *qatar_astı;

qatar_astı = strstr(qatar1, qatar2); cout << qatar_astı <<’\n’;

Programma buyrıqları orınlanıwı nátiyjesinde ekranǵa

qatar astı izlenip atır, qatar astı bar

qatarı shıǵarıladı.

Keyingi programma bóleginde qatarda basqa bir qatar bólegi bar yamasa joq

ekenligin baqlaw jaǵdayı kórsetilgen:

char Atlar[] = ”Alisher, Farxad, Munisa, Erkin, Akmal, Nadira”;

char At[10];

char *qatardaǵı_at;

cout << ”Attı kiritiń: “; cin >> At; qatardaǵı_at = strstr(Atlar, At); cout << ”bunday at dizimde “; if(qatardaǵı_at

== NULL)

cout << ”joq.” << ’\n’; else

cout << ”bar.” <’\n’;

kórinisi 0х186A0 hám onıń sońǵı eki baytındaǵı 0х86A0 mánisi 31072 sanınıń qosımsha kodtaǵı kórinisi bolıp tabıladı.

atol() funsiyası dál atoi() funkciyasınday ámel qıladı, tek funkciya nátiyjesi long tipinde boladı. Eger payda bolǵan san mánisi long shegarasına sıymasa, funkciya kútilmegen mánisti qaytaradı.

atof() funkciyası járiyalanıwı

double atof(const char *ptr);

kórinisinde bolıp, ptr kórsetiwshi ASCIIZ-qatardı double tipindegi jıljıwshı noqatlı sanǵa ótkeriwdi ámelge asıradı. Qatar jıljıwshı noqatlı san formatında bolıwı kerek.

Sanǵa aylandırıw birinshi formatqa sáykes kelmeytuǵın belgi

qatardı double tipindegi sanǵa ótkeriwde konvertaciya processi úzilgen waqıtta aylandırıw múmkin bolmaǵan birinshi belgi adresin de qaytaradı. Bul óz náwbetinde qatardıń qáte bólegin qayta islew imkanın beredi.

strtod() funkciyasınıń sintaksisi:

double strtod(const char *s, char **endptr);

kórinisine iye hám endptr kórsetkishi konvertaciya etiliwi múmkin bolmaǵan birinshi belgi adresi. Konvertaciya etiliwshi qatarda qáte bolǵan jaǵdaydı kórsetiwshi mısal:

#include <stdlib.h> #include <iostream.h> int main(int argc, char *argv[])

{

char qatar[] = "3.14D15E+2"; char **kórsetkish; double x = strtod(qatar, kórsetkish);

cout << "konvertaciya etiliniwshi qatar: " << qatar <<endl;

cout << "konvertaciya etilgen x sanı: " << x << endl; cout << "konvertaciya úzilgen qatar astı: "

cout << *kórsetkish; return 0; }

Programma orınlanıwında x ózgeriwshi 3.14 sanın qabıl etedi, kórsetkish

ózgeriwshisi qatardaǵı „D‟ belgisinin‟ adresin kórsetedi. Ekranǵa tómendegi qatarlar izbe-izligi shıǵarıladı:

konvertaciya etiliwshi qatar: 3.14D15E+2

konvertaciya etilgen x sanı: 3.14

konvertaciya úzilgen qatar astı: D15E+2

Bir qatar funkciyalar keri ámeldi, yaǵnıy berilgen sandı qatarǵa aylandırıw ámellerin orınlaydı.

itoa() hám ltoa() funkciyaları sáykes túrde int hám long tipindegi sanlardı qatar kórinisine ótkeredi. Bul funkciyalar sáykes túrde tómendegi sintaksiske iye:

char* itoa(int num, char *str, int radix);

hám

char* ltoa(long num, char *str, int radix);

Bul funkciyalar num sanın radix argumentte kórsetilgen sanaq sistemasındaǵı kórinisin str qatarında payda etedi. Mısal ushın, 12345 sanınıń túrli sanaq sistemasındaǵı qatar kórinisin payda etiw máselesin kórip shıǵayıq:

int main()

{

char qatar2[20], qatar8[15], qatar10[10], qatar16[5]; int san = 12345;

itoa(san, qatar2, 2); itoa(san, qatar8, 8); itoa(san, qatar10, 10); itoa(san, qatar16, 16);

cout << "San kórinisleri" << endl;

cout << "2 sanaq sistemasında : " << qatar2 << endl; cout << "8 sanaq sistemasında : " << qatar8 << endl; cout << "10 sanaq sistemasında: " << qatar10 << endl; cout << "16 sanaq sistemasında: " << qatar16 << endl; return 0; }

Programma tómendegi qatarlardı ekranǵa shıǵaradı:

San kórinisleri

2 sanaq sistemasında: 11000000111001

8 sanaq sistemasında: 30071