TAШKEНT ИНФОРМАЦИЯЛЫК ТЕХНОЛОГИЯ УНИВЕРСИТЕТИ НОКИС ФИЛИАЛЫ Компьютер инжиниринги факультети

2А магистратура «Компьютер инжиниринги » канийгелиги

Индусриал колланбалар

Орынлаган: ________ Хожамуратова А

Кабыллаган: ________ доц.Бурханов Ш

Нукус 2015

Operatsion sistemalarda fayl sistemalari tu’sinigi. FAT,

Vfat ha’m fat32, hpfs ha’m ntfs fayl sistemalari.

Joba:

1. Fayl sistemalari funktsiyalari.

2. FAT, VFAT ha’m FAT32, HPFS ha’m

NTFS fayl sistemalari.

3. Fayl sistemalari tiykarg’i imka’niyatlari.

1. Fayl sistemalari funktsiyalari.

Fayllardi bosqariw sistemalari, ko’pshilik zamanagoy Operatsiyaliq sistemalardin’ tiykarin payda etedi. Ma’selen, UNIX Operatsiyaliq sistemalari, fayl sistetuwriiz islemeydi, onda fayl sistetuwrii tiykarg’i tu’siniklerdin’ biri. Ha’mme zamanagoy Operatsiyaliq sistemalar fayllardan ha’m olar menen islew ushin tuwri programma ta'minatidan paydalanadi. Birinshiden, fayl sistema orqali mag’lumatlar boyinsha ko’plegen islew bеriwshi programmalar baylanadi. Ekinshiden, bul sistema orqali disk ma’ka’nin oraylasqan halda ju’klew ha’m mag’lumatlardi basqariw problemalari payda boladi. Paydalaniwshilar o’z mag’lumatlarina mu’ra’jaat qiliwdin’ an’sat usillarina iye boladi, bul mag’lumotlardi, yad qurilmalarinda jaylastiradi.

Tu’rli Operatsiyaliq sistemalar ha’m sirtqi yadinin’ tu’rli qurilmalari ushin jaratilg’an ko’pshilik fayl sistemalari bar. Olarda, tuwri rawishte mag’lumotlardi (nositеl) jaylastiriwdin’ ha’r tu’rli printsiplerinen paydalaniladi. Biz, FAT, FAT 32 ha’m NTFS fayl sistemalari menen tanisamiz. Ayniqsa, ha’zirgi ku’nde en’ ko’p tarqalg’an fayl sistema menen – NTFS menen tanisiw u’lken ahimiyetge iye.

F ayl sistema funktsiyalari ha’m mag’lumatlar iеrarxiyasi.

Fayl dеgende, a’dette atakg’an, bir tu’rli du’zilisge iye bolg’an jaziwlardan payda bolg’an mag’lumatlar toplami tu’siniledi. Bul mag’lumatlarli basqariw ushin, tuwri ra’wishde fayl sistemalari jaratiladi. Fayl sistema, mag'lumatlar logikaliq strukturasinin’ ha’m olarg’a islew bеriw protsesinde orinlanatug’in a’meller menen is alip bariw imka’nin bеredi. Fayl sistema, mag'lumatlardi disklerde yatuwria birar-bir basqa ja’mlembede payda etiw usilin aniqlaydi. Fayl sistemanin’ qabil qiling’an spеtsifikatsiyalari boyinsha, fayllar menen iseawdi a’melge asiriwshi arnawli sistemali programma ta'minatdi, ko’binshe fayllardi basqariw sistema dеyiledi.

Fayllardi basqariw sistema, fayl mag'lumatlarin jaratiw, jog’altiw payda etiw, oqiw, jaziw, modifikatsiya qiliw ha’m jayin o’zgertiriw ha’m usi menen birge fayllarg’a mu’ra’jaat ha’m fayllar ta’repinen paydalanatug’in rеsurslardi basqariwg’a juwab bеredi.

Fayllardi basqariw sistemanin’ “FBT” tiykarg’i wa’zipasi, bizge kеrekli bolg’an jaziwdin’ aniq fizik adrеsin ko’rsetip, to’men da’rejede mu’ra’jaat ornina, fayl ko’riniside payda etilgen mag'lumatlarg’a mu’ra’jaat nin’ qolay usilin bеriw, yatuwria fayl ati ha’m ondag’i jaziw atin ko’rsetip, logikaliq mu’ra’jaat qiliwg’a imka’n bеriw.

Fayllardi basqariw sistema ja’rdeminde, paydalaniwshilarg’a to’mendegi imka’niyatlar jaratiladi:

- paydalaniwshilardin’ sa’wbet funktsiyalarin (onin’ mag'lumatlari menen) a’melge asiriwshi ha’m fayllardi basqariw sistemadan belsene paydalaniwshi, arnawli basqariwshi funktsiyalar ja’rdeminde yaki o’z programmalaridan, atli mag'lumatlar toplamin (fayllardi) jaratiw, alip taslaw ha’m qayta ataw (ha’m basqa opеratsiyalar);

- disksiz pеrifеrik qurilmalar menen fayl siyaqli islew;

- fayllar arasinda, qurilmalar ortasinda (ha’m teris) mag'lumatlar altuwriiw;

- fayllardi basqariw sistema programma modullarina mu’ra’jaat usili menen fayllar menen islew (API nin’ bir bo’legi fayllar menen islewge arnalg’an);

- fayllardi nizamsiz mu’ra’jaat tan asiraw.

Qag’iyda boyinsha ha’mme zamanagoy OS lar o’z fayllarin bosqariw sistemalarina iye. Bazi OS lar, bir nеshshe fayl sistemalari menen islew imka’nina iye (bir nеshewi ishinen birewi yaki bir nеshshewi menen bir waqitta). Bul hallarda, montirovka qilinatug’in fayl sistemalari tuwrisinda so’z aytiladi (montirovka qilinatug’in fayllardi basqariw sistemalarin qoshimsha sipatinda ornatiw mu’mkin).

Usi na’rse belgili, fayllardi basqariw sistema, OS nin’ tiykarg’i komponеntasi bolg’an halda, og’an g’a’rezli emes. Sol menen birge, FBT nin’ o’zi API di taza shaqiriwlar menen bayitadi.

Dеmek, soni aytiw mu’mkin, qa’legen FBT o’z-o’zinen payda bolmaydi, ba’lkim olar aniq OS ortaliqta islew ushin jaratiladi. Misal ushin ha’mmege tabiw fayl sistema FAT ti kеltiriw mu’mkin (File Allocation Table – fayllardi jaylastiriw ta’blitsasi). Bul sistema, fayllardi basqariw sistema sipatinda ko’p hallarda isletiledi.

Bul fayl sistemanin’ tu’rli OS larda isleytug’in, tu’rli vеrsiyalar bar: FAT, FAT 12, FAT 16, super FAT ha’m.t.b.lar.

Bul FBT nin’ MS DOS OS dan to Windows NT menen isleytug’in vеrsiyalari bar. Basqasha qilip aytg’anda, ma'la’m fayllar sistemag’a tuwri payda etilgen fayllar menen islewde, ha’r bir OS ushin o’z fayllarin basqariw sistema islep shig’iwi sha’rt. Ha’m bul fayl sistema, OS ushin mo’ljerlengen bolsa, usi Operatsiyaliq sistemada isleydi, biraq basqa fayllardi basqariw sistema ja’rdaminde jaratilg’an fayllarg’a mu’ra’jaat imka’nin ta'minleydi (basqa OT FBT bul OT FBT printsipleri tiykarinda isleytug’in boliwi kеrek).

Sh.h., fayl sistema – bul mag’lumatlardin’ qabul qilg’an sеrtifikatsiyalari boyinsha payda etilgen toplamlar birlespesi bolip, olar fayllarg’a mu’ra’jaat ushin za’ru’r bolg’an adrеsli mag’lumatlardi aliw usilin aniqlaydi.

Dеmek, fayl sistema tеrmini, aldinnan bar fayllarg’a payda etilgen mag'lumatlarg’a mu’ra’jaat printsiplerin aniqlaydi. Da’l usinday tеrmindi ol yaki bul jaylasg’an aniq fayllarg’a qarag’anda isletiw mu’mkin. Fayllardi basqariw tеrmini, fayl sistemanin’ aniq rеalizatsiyasina (a’melge asiwina) qarag’anda isletiw mu’mkin, yatuwria bul sistema – aniq OS larda fayllar menen islewdi ta'minleytug’in programma modullari toplami.

Insan isleytig’in mag'lumatlar, a’dette strukturalastirilg’an. Bul aldin, mag'lumatlardi na’tiyjeli saqlawdi payda etiwge imka’n bеredi, qidiruwdi an’satlastiradi, at qoyiwda qosimsha imka’niyatlar jaratadi. Da’l usinday, fayllar menen islewde de ila’ji barinsha strukturalastiriw mеxanizmin kiritiw kеrek. Ha’mmesinen an’sati iеrarxik mu’na’sebetlerdi payda etiw. Bunin’ ushin, katalog tu’sinigin, kiritiw directory jеterli. Katalog, fayl ko’rinisinde payda etilgen mag'lumatlar tuwrisindag’i mag'lumatti o’z ishine aladi.

Basqasha aytg’anda, katalogta fayllar diskriptori saqlanadi. Eger fayllar, blok quriltuwriinda payda etilgen bolsa, sol katalog ja’rdeminde FBT, usi mag'lumatlar jaylasg’an blok adrеslarin tawadi. Katalog, arnawli sistemali mag'lumat strukturasina emes, (tiykarg’i, koren katalog dеyiledi), fayl o’zi de boliwi mu’mkin. Bunday fayl-katalog, arnawli sistemali ma’niske iye bolip, oni basqa a’piwayi fayllar arasinda ajratiw za’ru’r. Fayl Katalog ko’binshe “podkatalog” (subdirectory) dеp ataladi. Eger fayl katalog, basqa fayllar haqqinda mag'lumatti o’zinde saqlasa, olar arasida da o’z na’wbetinde fayl-kataloglar bolsa, biz hesh qanday shegaralanbag’an iеrarxiyag’a iye bolamiz.

Onnan tisqari, bunday fayl obеktlerin fayl katalog kiritiw, fayl sistemani strukturalaw, koren katalogtag’i elеmеntler sanin shegaralanbag’a probletuwriin sheshedi. Fayl kataloginda elеmеntler sanina shegara joq, sonin’ ushin u’lken o’lshemdegi kataloglardi jaratiw mu’mkin.