Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Теегин герл 1961 номер 1-1

.pdf
Скачиваний:
2
Добавлен:
18.05.2023
Размер:
4.81 Mб
Скачать

Гүн доһчсн көглжрһн «Гүвр-гүвр» гүрҗңнв. Өдрә теҗәләсн Очр Өрәлинь хуһлад өгв.

Хаһад унһасн керәһән Ханжалар күзүһинь тәәрв. Шаварсн цусн гүрәһән, Шавтсн зүрктәг хәәрв.

Чавчн хадрж утлад, Чадсарн Очр эвтәлв. Дотринь йүүҗ хольвлад, Доһлң көглжрһнд цеврлв.

Үклин үнүр кишго. Үсн өрвлһ босхна. Иим харалта күүшиг Идхмб, сетрә шовун?

Хордсн дууһар чишкәд, Хоншаран саҗад цухлдв. Хойр бөрвәрн ишкәд, Хооран сун цухрв...

Эн хойрас онцдан Эрвәх баран уга.

Эдлвр үлдәсмб.кендән Эрм цаһан көдә?

Энд насни туршң, Эргц эргҗ зәлвршң — Тенд хошадар үүрлдг, Теегтән хун болдг,—

Торһн чеежлгән өмссн, Тоһрун шовуна бийнь Бурата һолан хайж, Бусдин амнас зулҗ,

Дассн хальмг авъясар

Давен мер хазлв. Бүтүһәр күүндлһ заясар Бүүрин орм ажглв.

Цасн-хурин уршгар Цааран билрсиг умшна. Халун кевтрәсн бачмар Хама хорһдсинь оваршна.

Кенлә Очр күүнднәч, Келтә әмтн угалм? Чамла зүүчсн зәңгләч — Чавас яду живртлм...

Дакн Очриг ирхлә, Далваган делҗ өндәв. Кеглжрһниг өвртән авад, Көләрн моторан көндәв.

«Өркәсн хаһцсн намаг, Өрвлһән бутрасн чамаг...

Манас, ямр алмс Мах-цус уусмб?»

Тиньгр теегән хәләһәд, Тигҗ шуукрсинь сонслав Немж келхинь күләһәд, Нег мөслж, зогслав.

Булгтин Очр салдс

Буратас аралдж мордв. Өшәт буйсах хаалһиг Өмнән көөҗ мөрдв.

* * *

Дән дакн-дакнас бичә болг,

Делкә амулң олг— гисн йөрәлтә Герәдән салдс ирлә, Гер-бүлләрн харһла.

Тер тууҗ ут, Тег дотрм әмд.

Цагтан үрән хәәх, Цаасн деер буух.

Отхн күүкн Буляшнь

Олдад уга болг. һарһсн эцг-экнь

һазр кедж хәг.

Үнн урмдар хәәхлә,

Үрнь хәрү олдх. Өсәд гиҗгтл болчксн,

Өдгә туужд келгдх.

Күүкнә туужла урлдад, Күчр аюл үзсн Буратин усн деврәд, Булг кевтә буслх.

һазрарн элвг Бурата һанцхн кошарта бәәсн. һучн һурвн отарта һундлан мартхар гүҗрсн Дурта келврт орх, Дуута поэмд төрх.

Толһа менд эрит, Тооца бичә сурит.

Ю

Билг гисн җирһл,

Бичгт шавшсн урһл...

Бурата һолин усн Буслад асхрҗ урсна. Халһрсн шалу өвсн Халун һаңгас харсна.

Дәәнд орсн угав, Дәрин үнүр сонсав.

1960 ж.

Төрх билгән көрәдәв,

Төрсн маңһсд нерәдәв.

Маңһсм төрәд уга, Махн-цусндм йова. Саата экшң болнав, Сар, өдрән тоолнав.

Дүүцң өдрим зарлх, Дүмбр үзгәр барлх:

— Бичәч көл җииҗ, Билгәр төрвә — гиж...

ЛИЖ.ИН ЭРНЦН

ДӨРВН ШҮЛГ

БАТ АТОМ ЗҮРКТӘ

Нева һолин усн

Нарт дслкәд күпдтә

Ладожеск нуурур гүүнә.

Ленина нер зүүв,

Ленинә нертә балһсн

Баатр

чидлтә

керм

Нарт делкәд туурна.

Бүкл

җилдән

 

повна.

Кинән сурһульта әмтн

Ода тер

керм

болв,

Күчтә мергн

эрдмтә,

Орчлңд үлгүр

Күмнд өврлһ

болм

Одцн һазр болһндан

Көдлмш тедн келә.

Олн әмтиг байрлулв.

Болдас бат цогцта

Атом

зүрктә

 

керм

Бат атом зүрктә,

Амулңг җирһл зөөв,

Места далаһар күүлдг

Алдр Ленина тугнь

Маңһс керм тосхв.

Алтнаһар нарнд дслсв.

 

КҮҮНӘ УХА МАКТИИ

 

 

 

 

Ухан цагла дерлднә,

Тер цаг. ирх

 

 

Улмар сурһуль делгрнә,

Түүг би иткнәв,

Одн, сар нарнд

Мини эн

наснд

Одхар күн белднә.

Минь тер күцх.

Өндр йиртмжин орчлңг

Күмн әмтнә

ухан

Өргн үүдән сәкв,

Көк теңгрәр

зүткнә,

Теңгрин олн

одд

Олн әмтн нииһәр

Тенд маниг күләв.

Омглҗ көдлмшән кенә.

Өнр нииһин хаалһар

Долан җнлин зураһан

Өмәрән, өөдән йовий

Олн делкән әмтнд

Давулж өмнәснь күцәй,

Орчлнгин бәәдл медүлий.

Нутк нурһндан цуһар

Одн, сар, нарнд

Нииһәр

мөңкинд жирһий.

 

 

 

 

 

Одхнь удан

биш,

Кезәнә

кезәнә әмтн

Космосин өндр өрәг

Күн цугтнь эзлх,

Күрхәр сард седла,

12

Кемҗән уга орчлңгиг Кевтнь метхәр зүтклә.

Сурһулин гүн ухаһар Сарур ракет нискв.

Көрстә һазр деерәс Күргҗ деернь буулһв.

һазр деер төрсн һарин эрдмәр кегдсн, Төмрин батар цутхсн Темдг тенд бәәнә.

Алх хадур хойр Алтн кевтә герлтнә, Сарин нүр деер Советин гиич күрнә.

Түнд би омглнав Теикән угаһар байрлнав.

Ода сар тал

Оңгдан нүдәр хәләнәв.

Одна, парна өнцгиг Оч эврән һәәхнәв.

Аһарин өндр орад Аштнь күрхән иткнәв.

Сард ракет буулһсн

Сурһульта әмтнд ханнав.

Советин нутгим өргҗәсн Ленина партьд ханнав.

Күчтә ракет кесн

Күүнә ухаг мактнй Күмн әмтн деер

Коммунизмин туг делский.

ӘӘМШГТӘ БОМБИН ОРМД

Дөчн тавдгч жил Догшн һалин цагт Туужд уга йовдл

Тигхд болен юмн.

Хурц нарпа герлд

Хнрасим балһсн үзгднә,

Көкрсн модна сүүдрт

Күүкд-шуухд уульлдна.

Эк, эцг, ахнрнь, „

Эврәннь кергәр иовна,

Эц бәәх балһснДан эДн үүмж шуугна-

Тер цагла дөрлдҗ Теңгрт самолет ниснә,

Әәмшгтә үкл зөөҗ Әмтнд авч ирнә.

Генткн эн едр

Гермүднь хамхрад унна. һазр теңгрлә негдәд һал түүмр шатна.

Күчр зовлңта кевәр Күмн әмтн үкнә,

һазр, теңгр, шатна һалас әәмшгтә болна.

Хирасим балһсн кевтән Хамхрҗ уга болна, Цөөкн әмсхүлин хоорнд Цуһар зовлңг үзнә.

Айул болдг учринь Әмтн хөөннь медж, Америкин самолет ирҗ Әәмшгтә бомб хайҗ.

Күмн әмтнд үзүлҗ, Күчтә чидлән медүлҗ,

Әәмшгтә бомб хайҗ, Әмтиг харахар шиидҗ.

Нарт делкән әмтн Нег дууһар закрв, Әмтнә сәәг хәәҗ

Америкин дәәчнриг гемшәв.

Отг нутг болһар

Олн әмтн босв, Амүлңг жирһлин төлә Әмтн цуһар ноолдв.

Күүнә махи цусар

Кишг зөөдг әмтн, Ни җирһлин өшәтнр,

Нүдәрн хәләтн, соңгстн.

Советин отг-нутгдм

Сурһуль, эрдм делгрнә, Күнд гем баһрна Күн ут наслна.

Әрәсән өнр нутг Әмтнә нииг толһалв, Әәмшгтә бомбин ормд

Амулңг җирһл өргҗәв.

13

Эрдм сурһулин кучәр

Эдлҗ атомиг чадв,

Әмд зүркн ЦОГЦДНЬ

Әмн җирһл орулв.

НИИҺИН төлә.

Аһарин ик корабль Алтн нарнла зерглв, Нег ишкм үлдлго Нарнла тер урлдв.

Өрлә Москваһас һарв,

Өрлә Вашингтонд күрв. Нииһин тела Хрущев

Нисҗ Америкд ирв.

Җирһлтә Москван өдриг Җивртән авч ирв, Әрәсән өнр нарн

Америкин һазриг герлтәв.

Отг нутгарн Америк

Одсн гиичиг тосв, Орчлңг делкән әмтн Омглҗ цуһар байрлв.

Олмһа үгәрн Хрущев Олн-әмтнлә күүндв, Алдр Ленина номиг

Америкин әмтнд медүлв.

Бумбин Әрәсән нутган

Баатр зоргтәһәр буульв, Ленина партии үрән Лавта Хрущев иткүлв.

Үнн цаһан седкләр

Үгән келҗ цәәлһв, Амулңг нииһәр үүрлхәр

Америкд һаран өгв.

Нарн һарх үзгәс

Нииһин салькн үләв, Нертә туг өргәгч Нутгм делкәд туурв.

Мана советин нутг Мөңк батан медүлв, Күчтә сүүлин дәәнәс Күмнәмтиг харсв.

Дән, ноолдан угаһар

Дангннд нииһәр бәәхмн, Халун, киитн дәәг Хогинь мел таслхмн.

Зер, зевән баһлий, Зүркән негдүлж үүрлий, Күүнә хүвин төла Кезәчн нииһәр жирһий.

Олна жирһл сәәхрүлхмн,

Олар ниинж көдлхмн. Оньдин нииһәр бәәхмн,

Отг нуткарн үүрлхмн

Бирм, Индия, Афганистанд Бас Хрущев гиичлв,

Индонезии отг нутгт Ик күндтәһәр тоогдв.

Азин отг-нутгудла Әрәсән әмтн үүрлв, Амулңг нииһин хаалһар Ардан тедниг дахулв.

Әмтнә нииг толһалгч

Әрәсәд тедн ханв,

Дан ноолдан угаһар Даңгинд үүрлхәр үгив.

Итклтә сониалистическ отгуд Индии, Азин әмтн, Хамдан манла зерглв, Хөвтә жирһлүр зүткв.

Нииһин туг өргәгч Советин нутг өргжв, Ленина мөнк дарцг Нарта делкәд падрв.

САҢҺЖ.ИН БОСЯ

 

 

ИЛЬИЧ

 

Өдр болһн өрүһәр

Тенд, гериннь эрсдән

Өтрлҗ школур белднәв.

Таньдго зургт шүлтнәв.

Үүрмүд нама дуудҗ

Маш байрар вмнәсм

Үүднә

өөр үзгдиә.

Болв,

адһмта кемдән

Мөңк,

тиньгр, санамр,

Өрүн болһн нанур

Болһаж. бинм түднәв:

Өкәрлж, Ильич хәләнә.

 

ТОСХАЧ

КҮҮКНӘ ДУН

 

Сарул гермүд тосхнав

Түрүн

чолун гериһән

Санамр әмтм амрг,

Түүнлә

хамдан тосхлав,

Таньл

уульнцс өскнәв,

Үүмсн теркә зүркән

Теднлә җирһлм холвг.

Үүрин

көвүндән нерәдләв.

Асхни сарин герлд

Гермүд олар немгднә,

Айслҗ салькн үләнә,

Герлтә

шамнь мандлна.

Эрәдин гермудин негнд

Хүрмин едрм өөрднә,

Эңкрм бийим күләнә

Хүвтә җирһлм тосна.

15

НАРМИН МОРХАЖ

ҖИРҺТН, КҮҮКДМ!

Байрта көвүм Бийүрм ирв, Бичкн күүкм Бас өөрдв.

һартан эдн Газет бэрж, Умшх, хэлэхиг

Эдн эрҗ.

Хәләҗ оркад Халурхад боев,

Зүркм өрчдән Занҗ цокв.

Күчтә, сәәхн Көвүн, дайлж Күнд алхар

Күүчәд цокҗ,

Үлдиг эн

Үкллә харһулж. Өөклҗ давтад

Андсх кеҗ.

Андсх сәәнәр һазр хаһлтха, Әмтн тогтнҗ һалв чиләтхә.

Зарлмж, болен Зака үзв, Үлгүр болм Үгмүд умшв.

Элст, 1959 ж.

«Дән-даҗг Бичә болтха, Дүүвр цергчнр Бүлдән иртхә»,

Тигҗ партьм, Төрскм зааҗ,

Деед Совет

Делкәд зарлҗ.

Кен күн Эс байрлх. Кен түүг Эс йөрәх.

Советск нутгинм Чидлнь туурв. Сән эклц Делкәд үзүлв.

Күүкд, көвүдм

Көөлдәд наадтн, Сурһуль-эрдм

Сәәнәр суртн.

Төвкнүн бәәтн.

Бичә ӘӘТН,

Терскн өнр, Денгүднь ховр.

Амртн. жирһтн,

Өстн, күүкдм,

Аавдан түргәр Түшг болтн.

16

БАСҢГА БААТР.

 

 

 

ӨРҮН ТОРҺА БИДН ХОИР

 

Көк теңгр шарлж

Яртгсн зүрк жөөлрүлгсн

Көнжлән хайж суняна,

Яһсн сәәхн думби.

Кевлһән

кевчксн малмуд

Ямр күгҗмчин һарһсн

Кевтрәсн

босж идшлнә.

Янзта сәәхн айсви.

Өлгәһәси сулдсн күүкдшц

Урсгсн элкиг зогсам

Өрги тег

иалапа,

Урльг сәәхн дуучви.

Өвснь бүрд мелмлзгсп

Урһх шар нар

 

Өрүн чиг чирмлзцхәпә.

Угтҗ сөң өргҗәнәв,—

Намаг

эдниг

һәэхжәтлм

Гиж намд торһа

Нарн урһхиг күләж

Гекн җиргҗ өгвә.

Намшрсн аһар генткн

Нә, тиим болхла,

Намчргсн айсар дүүрв.

Наар, хамдан дуулий;

Җнрн

бернтә

ятхд

Насн, җирһл, эрдмән

Ж,ирһлин айс

орулҗахши,

Нар уктлһнд өргий.

Җилвтж дахҗ дуулмар

Әмт бүркгсн харңһу

Җиргж торһа

геглзнә.

Әрлж тоньлх болтха,

Яс, үс

тинилһсн

Әмтә тоотнрнг

җирһүлгч

Яаргсн

седкл

эдгәгсп,

Әңгр ээвр мандлтха.

 

 

 

НАМД КӨГШРЛТ УГА

 

Үснәннь захд цаһан

Буурл үснәннь

үзүрт

Үзгдвүй угай гилһнлә

Бүдрҗ чигн өтлтхә

Уха алдтлан

сүрдлдәд,

Бумбин орндан күргсн

Үрүдәд седкл

алдлдад,

Би йир көгшршгов!

Ям, гемд авлгдлдад,

Үүрмүд минь,

сонсцхатн’

Ясн, үсндән даргдлдад,

Үснә буурлар

көгшрдм бпш,

Яхлад, ярклад, бирчилдәд:

Үрүдсн седклин ядуһар

«Баһ насн яһлач?

көгшрдм.

Байр, җирһл хамавч?» —

Седкл баһ болен хөөнь

Гиҗ кесгснь шуукрлдад

Сахлм һазрт чигн чиргдтхә,

һуч күрн көгшрцхәнә.’

Наем най чигн күртхә,—

Баһасн көгшрсн залус

Намд көгшрлт йир уга.

1941, март.

 

КҮСЛ

 

 

 

Халта баһ наснам

Ормднь суудг мөн.

Хаврин алтн өдрмүдм

А ора болчкад жора

Хайчкад намаг һанцарһим

Ааль иктә орчлнгд

Хамаран, хамаран әрлнхәләт?

Күн бүдрх довуп

биш

Танан, хәәмс, бәәхд

Күзүиәһәп шигдх улм далалм.

Теркә дааһн билүсв,

Тигхлә

унм улм,

 

Төрүн зовлң уга

Түдгсн довус тоолхнь

Теегин эрвәкә билүсв.

Толһа тарвсд хүврнә,

Ода? Ода юмби?

Түңшж чееж. дүүрнә.

Олн зовлңд үрүдсн,

О, Тецгр! О, һазр!

 

Седкләрн дүүрц киләстә

Яаргсн ссдклиннь зовлцган

Садвин гср болвшв.

Ямаран

үгмүдәр

келхв,

Терм баһ кевтә

Яртгсн

зуркнэппь

шархаи

Темдг уга юмсуд

Яһж эдгаж авхв?

 

Темншң зүркидм шпгдчкәд

О, тецгр! О, һазр!

 

Түүнглгсн седклим тасчна.

Үкхд юмп уга,

 

Ирх, сө, хәәмнь,

Үкләс нсрн дотала.

Ю ианд белдҗәнәч?

Үлдсн цөи өдрмүдәп

Ичр, һутл, зовлңгий,

Яһҗ төвшүнәр өнгрүлхв?

Аль седклдм төвкнүпий?

Әмн-насан нерәдгсн,

Оньг уга пшкдл,

Әрүн билгән өрггсп

Ор һанц бүдрлт—

Үүлэн бузртхл уга

Олн жила көдлмшин

Яһж гетлдм болхв?

Элст, 1948 ж.

18

көктән Э.1ДӘ.

ГЕНЕРАЛ ГОРОДОВИКОВ

(Окан туурсн новдлнн туужас)

Хальмг тег мет у седклтэ,

Хойр талан мошксн

хар сахлта, Дөрәһән ишкж чавчхларн

үкл кедүлдг, «Дәәнә эрдмд эвтә»,—

гиҗ келүлдг, Нәрхн хар күн

болдг билә,

Нернь делкәд туурсп генерал гнлә.

1.

Ончтаһар сурһуль гүүдүлх дәәнә нааднд

Ока хальмгнг дуудулх зәңг олнд

Өврлһ болҗ шуугулад,

мел бәәвә, «Өлчр»,— гигәд үнүг

темдгләд тәввә. Түүнә хөөн

Окаг командир суңһад:

«Түргәр йовад, бнчгтә наас күргәд,

һол ставкд өг»,— гпж заква,

һаран картуздан күргн

Ока һарва.

Хурдн хар мөрән унҗ авад,

Хү-салькнла урлдсн ксвтә йовад,

Нег модта багц давх алднд,

Нааднд эднлә ноолдх

драгуимуд хомнад Окаг кел бәрхәр

һарһад көөвә,

«Ода эн мана

зооц»,— гнвә.

Тедн зурһан күн нежәһәд чашкта,

Теегин үрн чашк жнд хойрта.

Тнгв чигн Ока бәрлдхәр зөрвә,

Түрүн новснаннь мөрнә амһаһар сөрвә.

Мөрн туульхла.

драгун книсэд унва,

Мел нгҗ һурвнь дарунь тусва.

Наадк хойр драгуннг Ока көөчкэд,

Нәрхн харнннь җолаг кпсж бәрчкәд,

Дорасн һарад довтлад,

штабур ирнә, Дарунь адъютант

яһҗ ирсинь сурна.

Бичгннь авчкад.

үнүг «күләжә»,— гивә.

Бәәжәтлнь адъютант офнцсртә һарч нрнә.

«Цаһан хан чамд ханлт өргжәнә,

Цааснд нсринь, адъютант, бич үүнә...»