47

Список использованной литературы:

1.Султангалиева А.К. Ислам в Казахстане: история, этничность и общество — Алматы: КИСИ при Президенте РК,

1998.

2.Вяткин В.Л. Шейхи Джуйбари. Ходжа Ислам. // В.В. Бартольду. Туркестанские друзья, ученики и почитатели. Ташкент. 1927.

3.Фазлаллах Ибн РузбиханИсфахани. Михман-Наме-И Бухара. М., 1976.

4.Султанов Т.И. Поднятые на белой кошме. Потомки Чингисхана. Алматы, 2001.

5.Нуртазина Н.Д. Ислам в казахском ханстве (ХV-ХVІІІ вв.) Алматы 2009. –116с.

«ҚАЗАҚ» ЭТНОНИМІНІҢ МӘНІ МЕН МАҒЫНАСЫ

Кәлім Мөлдір,

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 5В030200-тарих мамандығының 1 курс студенті Ғылыми жетекшісі: т.ғ.д., профессор Кәрібаев Б.Б.

Бүгінгі таңда еліміз Егемендік алып, тәуелсіздік тұғырына қол жеткізгелі бері қоғамымызда біршама сапалы түбегейлі қөзгерістер болды. Идеологиялық үстемдіктен арылған тарих ғылымы Отан тарихының барлық мәселелерін зерттеуге еркіндік алды және тарихтағы күрделі өзгерістер әрбір қазақ азаматы алдына зор міндеттер қойып отыр. Солардың ең бастыларының бірі төл тарихымызды ақиқат деректер негізінде қайта жазу және қазақ атауының мәнін ғылыми тұрғыдан дәл түсіндіру болып табылады. Мемлекетіміздің кешегісі мен бүгінгісі арасындағы тарихи байланыстылық мәселелері тек тарихшы зерттеушілердің ғана емес, сонымен қатар жалпы оқырман қауымның, тіпті шетелдік ғалымдар мен азаматтардың да қызыға ынта қоюын туғызып отырғаны анық. Біздің негізгі көтерген тақырыбымыз «қазақ» сөзінің мәніне байланысты болғандықтан осы тақырыптың өзектілігін мынадан көреміз.Соңғы уақытта жалпы қазақ халқының тарихы мен мәдениетіне, атап айтқанда, қазақ сөзінің мәнінеденқоюедәуірартатүсті. БұлмәселеәлікүнгедейінОтандықтарихғылымындаәліөзшешімін толық таппаған, қарама-қайшылықты тұжырымдарға толы, бірақ та міндетті түрде зерттеуді қажет ететін тақырыптардың біріне жатады.

Мәселе бір кезде Еуразия кеңістігінде қалыптасқан ұлан асыр дербес мемлекеттің пайда болуы, одан бергі жердегі отаршылдық заманында оның бұрмалануы туралы сөз етуде емес, сонымен қатар қазіргі әлем жұртшылығының назарын өзіне аударып отырған тәуелсіз қазақ мемлекетінің шығу тегін нақты деректермен дәлелдеуде жатыр.

Халық, ұлт аты саналатын «қазақ» сөзінің шығуы, пайда болуы, мән-мағынасы тұманды, қайқашанда тарихнамада сан алуан жорамалдарды жарыққа шығаратын және бірауызды шешімге келе қоюы қиын күрделі мәселе. Тарихшы, әдебиетші, тілші және басқа да мамандық иелері тарапынан әркез айтылған пікір-болжамдар саны қыруар көп-ақ. Көпшілік тарапынан мәселеге мұндай жіті назар аударылуы -өркениеттіліктің талабы. Немесе бір ұлттың атауы болған «қазақ» сөзінің шығу тегін һәм пайда болуын анықтау, сол ұлттың арғы тегі мен алғашқы кездегі тарихын, халықтың қалыптасу процесін білуге, түсінугетигізерсептігімол. Бұныңөзіхалықтыңқұрылуыменоныңатауы(этнонимі) арасындағы уақыт алшақтығы я ілгерінді-кейінді болуы, немесе бір кезеңде орын алды ма деген сауалға жауап берері сөзсіз. Сондықтан зерттеу жұмысымның барысында «қазақ» сөзі қашан пайда болды, алғашқы күндерден этникалық мәнге айналды ма деген мәселелерге, Кеңес дәуірі тұсында қалам тартқан зерттеушілердің еңбектеріне тарихнамалық талдау жасауға, жүйелеуге талпыныс жасалады. Бұл мәселелер жөнінде алғаш рет пікір айтқан ғалымдарға Г.Ф.Миллер, П.И.Рычков, В.Н.Татищев, И.Г.Георги, И.Г.Андреев, Н.М.Карамзин жатады. Бұл ғалымдардың еңбектері XVIII ғ. 50-ші жылдарынан – XIX ғ. 30-шы жылдарына дейінгі аралықта жарық көріп, Ресейдің тарихнамасында өзіндік орын алған. Біз қарастырып отырған мәселелер бойынша олардың тұжырымдары әртүрлі және қателіктерге толы. Мысалға, П.И. Рычков қазақтарды «қырғыз-қайсақ» деп ұғынып, «қырғыз» және «қайсақ» сөздерінің мәнін түсіндіруге тырысады. Ол «қырғыз» - «далада жүретін», «үйсіз адам», ал «қазақ» - «бөлінген», «кетіп қалған» деген мағынаны береді деп жазады». Алқазақхалқыныңшығуыжөнінде«олардыңАлатау қырғыздарынаншыққаныешбір даусыз»,- дейді. Ал В.Н. Татишев болса, «қазақ» сөзін «қашқындар» деп түсіндіреді. И.Фишер: «Қазақтарды қырғыздармен түбі бір халық деп есептеп, қырғыздарды – бурут қырғыздары, ал қазақтарды – қырғыз козактары деп атайды да козакхалықтың атауы емес, татар тілінде семьясы жоқ немесе тұрақты баспанасы жоқ адамды білдірген деген тұжырымға келеді. И.Г. Георги: «Қазақтарды ноғайлардан шығарып, «қазақ» сөзі олардың ру басының есімі»,- деп түсіндіреді. Ал И.Г.Андреев болса, қырғыз деген атаумен үш халық белгілі деп, оларға Енисей қырғыздарын, бурут немесе қара қырғыздарды

31

және қайсақ немесе хазактарды жатқызады да, оларды «қырғыс-қайсақтар» деп атайды. Одан ары қырғызсөзін- «қыр» - дала, «ғыз» - кісіяғни«қырадамы, кісісі» дегенмағынабередідегенқорытынды жасайды. Ал «қайсақ» сөзін де осындай әдіспен «қай» - кім; «сақ» - абай, абайла сөзінен шыққан деп, «қырғыз-қайсақты» - «абайлап, сақтанып жүретін дала адамы» деген түйін жасайды.

«Қазақ» сөзінің шығуы мен оның мәніне байланысты тың тұжырымды біз, Н.М.Карамзиннен көреміз, XIX ғасырдың басында жарық көрген оның Ресей мемлекетінің тарихына арналған көптомдық еңбегінің 5-ші томында «қазақ» сөзіне мынадай түсініктеме беріледі. Орыс жеріндегі қазақтардың шығуын ежелгі касогтармен байланыстыра келе, тарихшы «қазақ» сөзі – еркіндік, батылдық, ержігітдегенмағынабереді, кейбіреулердіңдәлелдепжүргеніндей, олсөзтерісмағынадағы - «қарақшылар» дегенді білдірмейді. Ержүрек батырлар еркіндік үшін, Отан үшін, Сенім үшін жаумен алысып, өлерінде өздерін осылай атаған»,- деп жазады. Алғашқы кезде тарихшылар «қазақ» сөзінің шығуын түсіндіру бағытында оған ұқсас, үндес келетін әр түрлі мағына мен сипаттағы сөздер негізге алынды. Оларды топтасақ, 1) ежелгі тайпалардың атаулары мен байланыстыру, 2) діни ұғымдардан іздестіру; 3) қиял-ғажайып ертегілердегі кейіпкерлермен байланыстыру; 4) лингвистикалық тұрғыда түсіндіру («қаз», «қаш», секілді етістікке жұрнақ, жалғауларды қосу); 5) басқа халықтардағы ұқсас сөздерден іздестіру; 6) соңғы кезеңде, көне түрік жазба ескерткіштерінен іздеу секілді әдістер қолданылған.

Ұзына ғасырлар аясында бізді бөгде жұрттар әр түрлі атаған екен. Қарасақ қыпшақ та, қайсақ та атаныппыз. Кейбір сұғанақ ауыз өз атымызды өзімізге қимай «қырғыз» депті, «жартылай» көшпелісі де, «толық» көшпелісі де, кейінгі тұста «коммунизм орнатушы» да, екінші тың игеруші де біз екенбіз. «Халықтар достығы лабороториясы» да біз болдық. Құлағын кескен құлдай не деп атаса көне беріппіз. Көнбеске шара жоқ еді. Бұл орын білінбейтін, енді тәуелсіздік ұраны құлағымызға шалына жастарымыз ағабуынның бұрын жасапкеткен жат қылығынанамыстанатынболды. Бұған датәуба! Ел болатын елдің бірінші сипаты осындай болмақ. Ең әуелі еліміз бен жеріміз дұрыс аталуын қамтамасыз етіп, кемелу, әдейі бұзып атау, сол арқылы ұлтты төмендету нышанына жол бермеу, парыз-ақ..

Қазақ – Евразия далаларының ежелгі тарихи-этникалық қауымдастықтарын өз бойына сіңірген көне халық. Антропологиялық тегі жағынан халқымыз жергілікті моңғолдық нәсілмен қатар Шығыс ЕвропалықжәнеҮнді-ИранэлементтерінентұратынОңтүстік-Сібірбұтағыныңнегізгітобынажатады.

Ұлтымыздыңтамыртегітереңнентартса, мәдениетіменрухыонандатұңғиықтанбесмыңжылдық атты көшпелі өркениетінен қуат алады. Демек, халқымыздың бүтін-болмысы мыңдаған жылдар аясында күрделі игіліктер негізінде өз топырағымызда қалыптасқан төл құбылыс екен. Қазақ халқын Еуразия тарихының барлық дәуірлерде жасаған күллі тарихи-мәдени игіліктердің заңды мирасқоры деп қабылдауға болатындықтан, оның мәдениет тарихын «қазақ» атауының тарихи жазбаларда пайда болуынан бастағанымыз өзімізді-өзіміз табан асты етумен тең. Ұлт тарихы бай, бірақ соны тани білу, бағалау, оны тәуелсіздіктің кәдесіне жарату болашақтың, мына біздің міндетіміз.

МҰХАММЕД ХАЙДАР ДУЛАТИДІҢ «ТАРИХ-И РАШИДИ» ЕҢБЕГІ

Керімтаева Аяулым,

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 5В030200-тарих мамандығының 1 курс студенті Ғылыми жетекшісі: т.ғ.д., профессор Кәрібаев Б.Б.

Мырза Мұхаммед Хайдар Дулати — ХVІ ғасырда ғұмыр кешкен көрнекті мемлекет қайраткері, әскери қолбасшы, атақты тарихшы, әдебиет майталманы. Ол өмірін Орта Азия, Шығыс Түркістан, Тибет, Үндістан елдерінде өткізген. М.Х Дулати тарихшы және қаламгер ретінде екі шығармасымен зерттеуші-ғалымдар арасында кеңінен танымал тұлға атанды. Бірі – бұл кісінің сәулетті даңқын дүние жүзіне әлпештеп таратқан, оның парсы тілінде жазылған «Тарих-и Рашиди» деген кітабы. Осы энциклопедиялық шығармада ұлттық тарихқа, мәдениетке қатысты түйінді ой-пікірлер, терең толғамдар, парасатты пайымдаулар мол. Мұхаммед Хайдар өз еңбегінде тек тарихты ғана жазып қоймаған. Сонымен қатар адамзат құндылықтары, өмірдің мәні мен мағынасы туралы пәлсапалық ойларын түйіндеген. Өмірдің баянсыздығын, оның өтпелі екендігін айта келе бабамыз ұрпақтарын ізгілікке шақырған. Шығарма көркем ойлармен, өлең жолдарымен өрілген. Екіншісі — «Жаһаннаме» атты шығыстық үлгідегі, түркілік дүниетаным биігінен ой толғайтын, даналық сөз айтатын классикалық жыр-дастаны. «Жаһаннаменің» негізгі тақырыбы махаббатқа деген адалдық, адамгершілік, адамды сүю, қастерлеу, әділдікті ардақтау болып келеді. Шығармада басты тақырып — сүйіспеншілік, махаббат тақырыбы болғанымен, осы арнада Хайдар Дулати өз уақытының, өз заманының, өз қоғамының сан алуан тарихи оқиғаларын да айналып өтпейді. Мансап, билік

32

жолындағы әмірлер мен сұлтандардың, бектер мен мырзалардың әрқилы тағдыры, мінез-құлқы, ісәрекеттерідедастандажелітартады. Осыарқылы автортарихтаразысынажақсылықпенжамандықты, әділдік пен әділетсіздікті, қиянат пен рақымшылықты қатар қойып, адам болмысындағы қасиеттер құндылығын адамгершілік тұрғыдан ой талқысына салады. Өз үкімін айтады.

М.Х. Дулатидің «Тарих-и Рашиди» атты классикалық тарихи шығармасы мен «Жаһаннаме» дастаны дүниежүзілік әдеби мұраға енді. «Тарих – и Рашиди» – Хайдар Дулатидің есімін әлемге мәшһүр еткен ең басты шығармасы.

Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих–и Рашиди» («Рашидтің тарихы») атты еңбегі екі дәптерден тұрады. Бірінші дәптерде (кітапта) Моғолстанды және Қашқар елін билеген Шағатай ұрпақтарының әулеті тарихы баяндалады. Мұнда автор Тоғлық — Темір билік жүргізген кезден (1347–1348) бастап хан тағына Әбу ар-Рашид (Әбдірашид хан) отырған кезеңге дейінгі тарихи мерзімді қамтыған. Екінші дәптердің (кітаптың) көлемі, біріншісіне қарағанда, төрт еседей көп. Бұл дәптер көбінесе дерлік ақынның өз көзімен көрген оқиғалар бойынша жазылған. Екінші дәптерді ғұмырнамалық шығарма деуге болады.

Екіншідәптермемуарлықсипатұстағанмен, ондасұлтанСаидханныңМоғолстандағыөкіметүшін күресі, оның 1514 жылы Дулат әмірлерінен жаулап алып, Моғолстан мемлекетін құрғаны, Шағатай әулетінің Моғолстанның бұрынғы аймағы — Жетісу мен Тянь — Шаньдағы өкімет билігін өз қолдарына алмақ болған әрекеттері, моғол хандарының Шайбани әулетімен және қазақ хандарының қарым-қатынастары әңгімеленеді. Шығарма ХV–XVI ғасырларда Орта Азия, Шығыс Түркістан, Ауғанстан, Үндістанда болған тарихи оқиғаларды да қамтиды. Автор еңбегіне моғолдар арасына кең тараған Дулат әмірлерінің аңыз-әңгімелерін, мемлекеттік ресми құжаттарды, әсіресе тарихшылар: Йакут, Жамал Қарши, Жувейни, Рашид әд-Дин, Казвини, Абд әр-Раззақ Самарқанди, Шараф әд-Дин Әли Йездидің еңбектерін арқау еткен.

Автордың айтуынша, шығарманы «Тарих-и Рашиди» деп атауға үш себеп басшылыққа алынған:

«...Біріншісі, Тоғлық–Темір хан ислам дінін маулана Аршададдиннің ықпалымен қабылдады... Екінші себебі, Тоғлық–Темірге дейін-ақ исламды Барақ хан, одан кейін Кебек хан қабылдаған еді. Алайда осы хандар дәуірінде моғол ұлыстары ислам дінінен дұрыс жол таба алмады. Ал құдіретті де мәртебелі Тоғлық–Темір хан мен бақытты моғол ұлысы исламнан дұрыс жол тауып, ұлылыққа бет бұрды. Үшіншіден, қазіргі уақытта моғол ханы Әбдірашид хан болғандықтан, бұл тарих соған арналып, оның құрметіне құрастырылып отыр. Осы үш себептен бұл тарих «Тарих-и Рашиди» («Хақ жолындағылар тарихы») деп аталынды».

Қорытындылай келе айтарымыз, Мухаммед Хайдар Дулатидың «Тарихи-и-Рашиди» шығармасы шынайы әрі нақты тарихи деректерге негізделіп жазылған құнды еңбек ретінде әлем тарихының алтын қорынан ойып орын алуға әбден лайық. Сонымен қатар, қазақ хандығының құрылуының тарихи алғышарттарын, мерзімін айқындауда, Орталық Азияның екі ғасырлық тарихын нақтылауда зерттеуші ғалымдар мен тарихқа қызығушы оқырман қауымына басты бағдар болатын құнды дереккөзі болып табылатын тарихи маңызы мен тағлымы зор. Мұхаммед Хайдар Дулати 1551ж. жұмбақ жағдайда қайтыс болды. Оның моласы Сринагарда Мазар-и салатинде тұр.

ЕДІГЕ БИ – ТАРИХИ ТҰЛҒА

Узбехан Алуа,

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 5В030200-тарих мамандығының 1 курс студенті Ғылыми жетекшісі: т.ғ.д., профессор Кәрібаев Б.Б.

Әлемдік өркениетке ену жағдайында түбірлі тарихи өзгерістердің негізінде ұлттық мәдениет пен руханиятты жаңғыртудың мүмкіндіктерін толық жүзеге асыру қажеттілігі туындап, тарих ғылымын әрбірхалықтыңұлттықерекшелігінесайжетілдірумәселесінқарастырукөзделуде. Тұнғышелбасымыз Н.Ә Назарбаевтың «Ұлы даланың 7 қыры» мақаласнда аталып кеткен Қазақстан – күллі түркі халықтарының қасиетті «Қара шаңырағы». Бүгінгі қазақтың сайын даласынан әлемнің әр түкпіріне тарағантүркітектестайпаларменхалықтарбасқаелдерменөңірлердіңтарихиүдерістерінеелеуліүлес қосты.Осыған байланысты, «Түркі өркениеті: түп тамырынан қазіргі заманға дейін» атты жоба негіз алды. Менің ойымша,дәл осы Еуразия далысындағы рухы мықты түркі халықтарына есімі танымал Ер Едіге тұлғасын зерттеу,бүгінгі қоғамға қажет.Тақырыпты зерттеу арқылы,біз Еуразия даласында өмір сүріп жатқан халықтардың этногенезін соның ішінде,өзбек, ноғай, қазақ ,башқұрт ,қарақалпақ ұлттарының ортағасырлық тарихы тығыз байланыста жүргендігіне назар аударамыз.Тақырыптың маңыздылғы да дәл осында,себебі,XIVғасырда Ноғай Ордасы немесе Маңғыт жұртының негізін

33

салушы Едіге бидің жеке басындағы қабілеті мен ел билеудегі көрегендігі тұтастай бір ұлттың басын біріктіріп мемлекеттік дәрежеге көтерді.«Билік көзі халықта»деген қағидаға сай,мемлекеттің құрылу да,дамуы да,құлдырауы да халыққа тікелей байланысты. Халықтың мүддесіне сай саясат жүргізетін билеуші ғана халқының тірегі бола алады. Маңғыт жұртының жанашыры да тірегі де бола білген өз заманының кемеңгер қайраткеріЕдіге би болып табылады.Тарихи Едіге – көзі тірісінде ақ аңызға айналған адам. Бүгінгі ұрпаққа жеткен жыр-дастандар және түрлі аңыздар мен әңгімелер кемеңген көсемнің өзі өмір сұрген кезде ақ қалыптаса бастаған. Едіге туралы ертегі әңгімелер, қисса жырлар түрік халықтарының арасында кең тарап кеткен. Ғылымға қағаз бетіне түскен отыздан астам нұсқасы белгілі. Есімі ел арасына кең тараған, тарихшылар еңбектерінде жиі аталады. Қазақ шежіресінде Едіге бидің үрім-бұтағы Маңғыт әулетінен Кұтлу Қабан (ел аңызы бойынша Бабай Түкті Шашты Әзіз). Едігенің әкесі ел билеген. Құмкент шаһарын орталық еткен.

Едіге жас кезінен-ақ әкесіне ілесіп жүріп, ел басқаруды үйреніп ер жеткен. Едіге Алтын Орда ханы Тоқтамыспен тұстас болған. Ал Тоқтамыстың 1380-1395 жылдары Алтын Орданы билегені, Сауран, Сығанақ шаһарларын орталық еткені тарихтан белгілі.Едіге сол Тоқтамыспен тізе косып, кейін Еділ, Жайыққа дейінгі жерді өзіне қаратып, Ноғай ордасының негізін калайды.1396 жылдан бастап Алтын Орда хандығын 15жылдай билейді.Кейін,Әмір Темірге келіп соның қолында болады. Әмір Темір тағына отырғызған Алтын Орданың ханы Темір Құтлық өлгеннен соң, Едіге тағына Шәдібек хандыотырғызады. Шыңғысханныңұрпағыболмағандықтан, Едігеніңатағы«хан» емес, «би» еді(Ұлы Темірдің де атағы сол себептен «хан» емес, «әмір» еді). Бірақ, Едігенің билігі ханның билігінен кем емес еді. Шәдібек Едігеден тәуелді еді. 1409 ж. Едіге Батыс Сібірде жасырынған Тоқтамысты тауып,шаһид қылады. 1419 жылы Сарайшық қаласының жанында Тоқтамыс балалары кегін қайырып, оны өлтіреді, ел-жұр Едіге бидің денесін Ұлытауға әкеп қояды. Ескерткіш-күмбез орнатады. Ол манда "Едіге тауы", "Едіге обасы" деген жерлер бар. Дала перзентінің бойындағы даналық бұғанасы қата бастаған шақта-ақ белгі берген. Бізге жеткен аңыз-әңгімелерде Едігенің хан алдында қаймықпаған қайсарлығы ақыл мен пайым-парасаттылығы турасында көп айтылады. Көшпелі далада сан ғасырлардан бері билік ісін жүргізудің және билік айтудың жібін үзбей келе жатқан тұтастай дәстүрі қалыпасқан болатын. Оның бастаулары ежелгі ғұн, түркі дәуірлеріне барып тіреледі. Сол замандарда қалыптасқан билік айтудың даулы істі шешудің негізгі қағидалары мен сара жолдары сан ғасырлардан өтсе де, өзінің бірегей болмысын жоғалтпай сүттей ұйыған тұтастығын бұзбады. Оның бастаулары ежелгі үйсін дәуіріндегі аты аңызға айналған Мөде, Елжау билерге барып тіреледі.Дәстүрлі би болудың және билік айтудың жолы да осы кезеңдерден өрби отыра, ноғайлы дәуіріне жеткен болатын. Кейіннен ноғайлы дәуірінің бұл саладағы негізгі жол-жоралғылары қазақ хандығына ұласып отырды. Қазақ билерінің билік шешімдерінің негіздеріне үңіле қарайтын болсақ, оның бастаулары одан әріге барып тірелетіндігін көреміз. Сондай бір билік айтудың жолы ноғайлы Едіге бидің билігі болып табылады.Шешімін тапқан келесі бір түйін,Едіге бидің шығу тегіне қатысты болды. Халық ауыз әдебиеті және ортағасырлық тарихшылардың деректері мен зерттеулеріне сүйене отырып Едігенің әулиелік сипаттағы шежірсін айта аламыз. Едигеизм идеологиясына негіз болған Едігенің бойындағы қасиеттер мен әулиелігі.Дәл осы мәлімет арқылы біз түркі даласындағы ислам дінінің қанат жаюын көре аламыз.Жергілікті халық арасында ендігі кезекте бұрыннан жалғасып келе жатқан Чингизизм идеологиясына емес,ендігі кезекте мұсылманданған елдің Баба түкті шашты Әзиздің ұрпағы Едігенің беделінің асқақ болғанын байқатады.

34

1.2. Секция ҰЛЫ ДАЛАНЫҢ ЖЕТІ ҚЫРЫ БАҒДАРЛАМАСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ

ЖАСТАРДЫҢ РӨЛІ / РОЛЬ МОЛОДЕЖИ В РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ «СЕМЬ ГРАНЕЙ ВЕЛИКОЙ СТЕПИ» / THE ROLE OF YOUTH IN THE IMPLEMENTATION OF THE PROGRAM "SEVEN FACETS OF THE GREAT STEPPE"

КУЛЬТУРНО-ГУМАНИТАРНЫЕ СВЯЗИ ТАДЖИКИСТАНА И КАЗАХСТАНА НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ

Рузадорова Шахноза,

студентка 3-го курса специальности «История» Российскотаджикского славянского университета, г.Душанбе, Таджикистан, научный руководитель: д.и.н., проф. Артыков А.

Всовременных условиях выстраивание всестороннего сотрудничества с сопредельными государствами региона является одним из векторов внешней политики Республики Таджикистан. К числу таких перспективных стратегических партнеров следует отнести Республику Казахстан, занимающую высокий удельный вес в международной политике и которая сегодня достигла больших успехов в своем социально-экономическом развитии.

Таджикистан и Казахстан органически связаны узами исторической дружбы, глубоких исторических, культурных и гуманитарных связей, традиций длительного существования и взаимодействия.

Следуетотметить, чтотаджикскийнароднапротяжениивсейсвоейисториивсегдабылискренним, верен настоящим друзьям. Одним из таких друзей был и остается казахский народ.

Вистории нашей дружбы особойвехойявляется советский период. После Октябрьской революции

иобразовании СССР начался новый этап в истории таджикско-казахских отношений и связей. Таджикско-казахские взаимоотношения получили свое наибольшее развитие именно в советское время, в условиях проживания в составе единого государства.

С образованием казахской автономной республики в составе РСФСР (26 августа 1920 года) и Таджикской автономии в составе УССР начинаются новый этап во взаимоотношениях между двумя народами, которыесобразованием ТаджикскойСоветскойСоциалистическойРеспублики(14 октября 1929 года) и Казахской Советской Социалистической Республики (5 декабря 1936 года) входят в новое содержательное русло. Народы двух республик в составе «единой пролетарской семье» помогали друг другу в развитии.

Благодаря усилиям двух стран, отношения между странами сегодня приобрели статус незыблемой дружбыивзаимоподдержки. Успешноразвиваетсядиалогнавысшемуровне, которыйслужитосновой дальнейшемуразвитиюсотрудничествавполитической, торгово-экономической, научно-технической, культурной и других сферах. Примером такого рода контактов в истории таджикско-казахских литературных отношений являются личные связи таджикских писателей с казахскими.

Вказахской литературе были известны такие поэты, которые переводили на свой язык такие бессмертные творения классической таджикско-персидской литературы, как «Шахнаме», «Гулистан», «Калила ва димна», «Лейли и Меджнун» и другие.

Первым переводчиком на казахский язык «Шахнаме» А. Фирдоуси был Ораз Мулда, который хранится в отделе рукописей Центральной библиотеке Академии наук Казахстана. В конце XIX – начало XX вв. традиция перевода на казахский язык произведений таджикско-персидской литературы была продолжена. Одним из представителей этого периода был казахский поэт и публицист Мухамеджан Сералин. В 1911 году он учреждает в городе Троицке журнал «Айкал», где публикуется перевод поэмы «Рустам и Сухроб» из «Шахнаме».

В30-е годы ХХ века расширяются культурные связи и взаимоотношения двух народов. Празднование 1000 летия со дня рождения А. Фирдоуси в 1934 году способствовало подъему интереса казахской литературной общественности к «Шахнаме». Самым значительным в истории перевода «Шахнаме» явилось переложение ее основной части на казахский язык поэтом Турмагамбет Изтилеуовым в 1936 году. В связи с празднованием 1000 летия Фирдоуси, в Казахстане образовалась правительственная комиссия по проведению юбилея во главе с народным комиссаром просвещения республики Темирбеком Жургеновым, крупным знатоком таджикской классической литературы и в начале 30-ых годов работавшим в народном комиссариате просвещения Таджикистана. Предстояла

35

немаловажная работа перевести «Шахнаме» на казахский язык. Для выполнения этой поистине трудной и почетной работы нужен был, крупный поэт, знающий язык оригинала, восточную литературу и культуру, способный донести дух великого произведения до казахского читателя. Выбор пал на известного казахского поэта Турмагамбета Изтилеуова (1882-1939), имевшего уже опыт переложения из «Шахнаме». Одаренноого поэтическим талантом юного Турмагамбета посылают учитьсявБухару (1896-1905), гдеонуспешнозаканчиваетмедресеКукелташ, проучившисьнесколько лет вместе с Садриддином Айни. Завязавшаяся дружба была определяющей в становлении Т. Изтилеуова как переводчика «Шахнаме». По сведению М.Байдилдаева именно С.Айни советовал Т.К. ЖургеновупривлечьТ. Изтилеуовадляперевода«Шахнаме» наказахскийязык. Послемногомесячной работы в 1936 году Т. Изтилеуов завершает работу над переложением основной части «Шахнаме». СпециальнаякомиссиявоглавесТ.Жургеновым, принимавшаяработу, высокооценилакачествоэтого перевода.

Традиция перевода на казахский язык произведений классиков таджикско-персидской литературы, которая существовала до революции, была продолжена в советское время и получила дальнейшее развитие. Так, нарядускнигамиклассиков, наказахскийязыксталипереводитсяпроизведениявидных таджикских писателей Садриддина Айни, Абулкасыма Лахути, Мирзо Турсунзаде, Рахима Джалила, Абдусалома Дехоти, Джалола Икрами и многих других. В 1953 году в честь 75 летия устода Садриддина Айни на казахский язык были переведены его книги « Воспоминания» и «Рабы». В 1959 году были переведены книги Мирзо Турсунзаде «Индийская баллада» и «Хасан арбакеш», произведения других таджикских писателей. Все это способствовало и развитию казахской литературы. В то же время в Таджикистане на таджикский язык были переведены произведения казахских литераторов М.Ауэзова, С.Муканова, Джамбула Джамбаева, А.Таджибаева, А.Алимджанова и других, что также способствовало обогащению сокровищницы таджикской литературы.

НесмотрянасложноеположениевТаджикистаневсвязисгражданскойвойной, культурныйобмен с Казахстаном не прерывался. В Договоре об основах взаимоотношений между Республикой Таджикистан и Республикой Казахстан (от 13.01.1993.) было уделено внимание развитию взаимоотношений в области культуры. Постепенно взаимоотношения в области культуры приобрели поступательный характер. Научные делегации двух государств участвовали в торжествах, посвященных150 летиюАбая, 150 - летиюДжамбулаДжабаеваи1100 - летиюгосударстваСаманидов.

Врасширении культурного сотрудничества высоким потенциалом обладают печать, радио, телевидение, а также художественная литература. В пропаганде культурных достижений народов огромноезначениеимеетпропагандаобщих, единыхистоковнациональныхкультур, которыечерпают друг у друга общечеловеческие ценности.

Наиболее знаменательным событием в таджикско-казахстанских отношениях стал визит лидера Казахстана Нурсултана Назарбаева в Таджикистан 13 июня 2000 года, лидеры государств подписали ряд соглашений, послужившие прочной основой для развития взаимовыгодного сотрудничества в социально-культурной сфере. Между двумя государствами были подписаны соглашения, определяющие их дальнейшую перспективу: Соглашение о сотрудничестве в области образования; Соглашение о сотрудничестве в области науки, техники, информации и ряд других документов.

Врамках данных соглашений ученые двух стран проводят научно-исследовательские работы в таких направлениях как астрофизика, физиология и генетика растений, водные проблемы и экология, сейсмология, история, востоковедение и т.д. Поддерживаются контакты со многими научными центрами Республики Казахстан, а также институтами Национальной академии наук РК.

Вделе укрепления и расширения многостороннего сотрудничества между Таджикистаном и Казахстаном в культурно-гуманитарных областях важной вехой стало образование Общества дружбы «Таджикистан-Казахстан». В мае 2004 года в Казахстане было образовано Общество Дружбы «Казахстан-Таджикистан», которое служит важным фактором в деле развития, расширения и углубления культурно-гуманитарных связей двух государств.

Вначале XXI века научно-гуманитарные связи развивались очень динамично. Ученые и эксперты из Таджикистана являются постоянными участниками международных конференций и симпозиумов в Казахстане. Таджикские специалисты выступают в качестве официальных оппонентов на заседаниях казахских ученых советов при защите докторских и кандидатских диссертаций.

Ежегодно для граждан Республики Таджикистан выделяется 100 государственных образовательных грантов для обучения в вузах Республики Казахстан. В вузах Таджикистана также обучается около 150 таджикоязычных граждан Казахстана.

Достаточно велик контингент таджикских студентов: с 2006-2007 гг. среди студентов казахских вузов обучалось 100 первокурсников из Таджикистана. Эта квота была предоставлена Таджикистану

36

врамках официального визита Президента Республики Таджикистан Э. Рахмона в Казахстан 4-6 мая

2006 года.

С2014-2018 гг. в университетах НАРХОЗ и Казахстанский национальный педагогический университет (КазНПУ) имени Абая обучалось 45 таджикских студентов из РТСУ.

Также в ходе визита состоялся обмен мнениями о необходимости создания единого информационно-культурного пространства, организации регулярных встреч деятелей науки, литературы и искусства двух стран.

Казахстансталродинойдлямногихэтническихтаджиков. Необходимоотметить, чтовкультурных связях наших стран принимает участие и таджикская диаспора в Казахстане, где в местах компактного проживания таджиков имеются национальные общины и центры. Всего действует восемь культурных центров «Диаспора таджикистанцев в Казахстане», «Пяндж», «Ынтымак», «Джамбул», «Шарак» и общество таджиков «Сомониён - север» в городах Алматы, Караганде, Кустанае, Петропавловске, Таразе, Шымкенте, СарыагашскомрайонеЮжно-Казахстанскойобласти, атакжевобластныхцентрах

вДжамбульской и Южно-Казахстанской областях. В феврале 2003 года они объединились в «Ассоциацию таджикских культурно-общественных объединений Казахстана «Сомониён».

Наиболее крупным регионом компактного проживания таджикской диаспоры является Южноказахстанская область, где численность этнических таджиков только в Мактааральском районе превышает 30 тысяч человек. В Южно – Казахстанской области в трех общеобразовательных школах с таджикским языком обучения занимаются более 3 тысяч учащихся.

ВАлматы и других городах Казахстана проживают большей частью таджики - выходцы из Раштской долины и Памира. В Алматы проживают такие видные таджикские артисты, как Парвиз Назаров, Ситора Назарова ( с 1992 года) и Далер Назаров ( с 1999 года).

Сегодня в Республике Таджикистан из 12 тысяч казахов (1989) осталось всего около 2000. Кроме того, здесь проживает немало тюркских племен, родственные казахам, большинство которых зарегистрированы как этнические узбеки.

Сегодня, с оставшимися после репатриации более чем 2000 казахами, работает культурный центр «Байтерек», организованный в 2006 году, им успешно руководит Саминова Зауре. По словам руководителя культурного центра «Байтерек» «казахиприходят сюда изучатьродной язык. Справляем здесь всякие праздники. В будущем хотим создать отдельный молодежный центр, чтобы наша молодежь изучала казахскую культуру и родной язык».

Задачей культурного центра «Байтерек» является оказание содействий для сохранения казахской национальной культуры, а также обычаев, национальных традиций, родного языка.

Культурный центр «Байтерек» - объединяет более 500 семей казахов в городах Курган-тюбе, Худжанде, Колхозабаде, Джиликуле, Шахритусе, Нуреке, Турсунзаде, сохранивших свою культуру обычаи, традиции и язык.

Казахи, проживающие в Таджикистане, с уважением относятся к культуре таджикского народа. Изучают таджикский язык, живут в дружбе и согласии со всеми национальными меньшинствами. ПоддерживаютпостояннуюсвязьсродственникамиидрузьямивКазахстане. Организация«Байтерек» оказывает помощь казахской молодежи, желающей поступить в высшие учебные заведения Казахстана.

Таким образом, казахская диаспора успешно работает в содружестве народов Таджикистана. Все это свидетельствует о нашей традиционной дружбе сложившейся и развивавшейся веками. Сегодня, когда наши республики вступили в новый период своего развития в условиях независимости, открываются новые возможности для укрепления и развития новых братских взаимоотношений.

Список использованной литературы

1.Бабаханов М. История таджики мира. – Душанбе, 2004.

2.Бабаханов М. История таджиков мира.- Душанбе,2005

3.В Душанбе открылся казахский национальный культурный центр

«Байтерек»\\news.tj\ru\news\life\culture\20071026\v-dushanbe-otkrylsya-kazakhskii-natsionalnyi-kulturnyi-tsentr-baiterek

4.Вместе рука об руку. Издание посольства РК в РТ. Душанбе. 2002.

5.Зарифи Х. Казахстан – Таджикистан: 20 лет безупречной дружбы//Казахстанская правда. – 2013. – 18 сентября

6.Нуралиев А. «Таджикско-казахский культурно-литературные связи конца XIX начало XX веков»

7.Нуралиев А. Таджикско-казахские культурно-литературные связи XIX и XX вв.- Душанбе,2001.

8.Официальный визит президента РТ Э. Рахмона в РК (4-5 мая 2006 г.) // Дипломатия Таджикистана. Выпуск №15/2006. Информационный бюллетень МИД РТ

9.Визит Э. Рахмонова в Казахстан. //Садои мардум . – 1996. - 28 августа

10.Сулейманов Б. «В братском содружестве к высотам социалистической культуры».//Казахстан в нерушимом Союзе братских республик: к 50-летию образование СССР / Академия наук Казахской ССР, Институт Истории, Археологии и Этнографии им. Ч. Ч. Валиханова. - Алма-Ата, 1972.

37

11.Таджикистан – Казахстан: узы дружбы. //Народная газета. – 2002. - 14 марта

12.Таджикистан-Казахстан многовековая дружба, новые горизонты. Издание посольства РТ в РК. Алматы, 2006

13.Текущий архив Отдела международных связей РТСУ за 2014-2018 гг.

14.Шарипов А.Н. О таджикско-казахских отношениях в советский период (1922 в составе СССР-1991г.)//Вестник Таджикского Национального унверситета.- Душанбе,2014.-№3/5 (142).

15.Шарипов А.Н. Дипломатические, торгово-экономические и культурные взаимоотношения Таджикистана с Казахстаном (1991-2006гг.).:дис. канд. ист. наук. – Душанбе, 2011.

ТАДЖИКИСТАН – КАЗАХСТАН: НОВЫЙ ЭТАП В ИСТОРИИ ВЗАИМООТНОШЕНИЙ

Сафариева Нафиса,

студентка 3-го курса специальности «История» Российскотаджикского славянского университета, г.Душанбе, Таджикистан, научный руководитель: д.и.н., проф. Артыков А.

Таджикистан и Казахстан органически связаны узами исторической дружбы, культурных и гуманитарных связей, традиций длительного существования и взаимодействия. В далекие исторические времена древняя казахская земля была местом культурного общения между народами. Географическое положение Казахстана – между Востоком и Западом, караванные пути, создавали благоприятные условия для общения. На нынешней территории Казахстана существовали города Отрар, Сайрам, Тараз, которые имели оживленные связи с развитой Согдианой, Бухарой и Самаркандом, населенными преимущественно таджиками.

После октябрьской революции и образования СССР, начался новый этап в истории таджикскоказахстанских отношений. Народы двух республик в составе «единой пролетарской семьи» помогали другдругувразвитии. Именновгодысоветскойвластисложилисьосновныепредпосылки, накоторых успешно развиваются взаимоотношения двух государств в настоящее время.

Собретением государственного суверенитета, Таджикистан в международных отношениях представил себя в качестве самостоятельного субъекта международного права, который готов устанавливать дипломатические, торговые и другие связи с зарубежными государствами.

Первый шаг в этом направлении был сделан 29 ноября 1991 года. В этот день в столице Таджикистана между правительственной делегацией Казахстана и правительством Таджикистана был подписан «Договор о торгово-экономическом сотрудничестве на 1992 год».

Однако, основа сотрудничества двух стран была заложена 7 января 1993 года, когда между двумя странами были установлены дипломатические отношения. 13 января 1993 года состоялся рабочий визит президента РТ Э.Рахмона в Республику Казахстан. По итогам этого визита был подписан договор, регулирующим дальнейшее налаживание и развитие двусторонних связей.

Для укрепления дипломатических отношений в июне 1993 года было открыто дипломатическое представительство Республики Таджикистан в Казахстане, а 1998 года в городе Душанбе начало функционировать представительство Республики Казахстан, которое в 2001 году придан статус посольства.

Смомента установления дипломатических отношений таджикско-казахстанские двусторонние отношения традиционно строятся в русле взаимовыгодного сотрудничества и в целом успешно развиваются в политической, торгово-экономической, научно-технической, культурной и иных сферах.

Началу политическому диалогу данного этапа положила встреча двух президентов состоявшая 22 ноября 1995 года. На ней было заявлено, что политические, экономические и культурные связи Таджикистана и Казахстана позволяют эффективно использовать потенциальные возможности казахстанско-таджикского сотрудничества. Президент Казахстана подтвердил свою поддержку демократическим преобразованиям в Таджикистане и усилиям таджикского правительства, направленным на успешное завершение внутритаджикского диалога во имя мира и согласия.

Необходимо отметить, что Казахстан с первых дней помогал в деле формирования национальной армии и подготовки кадров в военной области Таджикистана.

Очевидна и роль казахского военного контингента в доставке, охране и распределении чрезвычайной, гуманитарной и другой помощи, создании условий для безопасного возвращения беженцев в места их постоянного проживания. Таджики никогда не забывали и не забудут помощь друзей, особенно в этот сложный период для нашего народа. С восстановлением законной власти

38

Казахстан также оказывал экономическую и моральную поддержку правительству Таджикистана. Сразу после назначения на пост руководителя страны Эмомали Рахмон заручился поддержкой казахского лидера.

В деле содействия мирного урегулирования межтаджикского конфликта со стороны Казахстана, особенно следует подчеркнуть, проведения четвертого раунда переговоров в Алматы (22 мая - 1 июня 1995 года). Президент Казахстана Н. Назарбаев принял участников переговорного процесса. Переговоры прошли в здании парламента республики Казахстан, в котором принял участие Министр иностранных дел Казахстана А.К. Токаев.

Вянваре1993 года Казахстанпринялрешениеоформированиисводногоказахстанскогобатальона из числа военнослужащих Пограничной службы КНБ, Минобороны и внутренних войск МВД Республики Казахстан, который на протяжении восьми лет выполнял свой воинский долг перед РодинойиТаджикистаном. Сиюня1993 пофевраль2001 годаболеедесятитысячвоинов-казахстанцев стояли на защите границы Таджикистана.

Вдекабре 2007 года в г. Душанбе в парке «Дружбы народов» был воздвигнут памятник погибшим солдатам Казахстана во время прохождения службы на таджикско-афганской границе в годы гражданской войны.

Первый официальный визит в РТ Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева состоялся в июне 2000 года. Этот визит стал поворотным моментом в истории двусторонних таджикскоказахстанских отношений. По результатам визита был подписан пакет документов, состоящий из 8 межправительственных и межведомственных соглашений, которые дали новый импульс сотрудничеству двух стран в экономической, политической, научно-технической, таможенной сферах.

Между нашими странами создана солидная договорно-правовая база сотрудничества составляет более 80 документов, которая охватывает практически все направления двустороннего взаимодействия, включая политическую, экономическую, культурно-гуманитарную, научно-образова- тельную, военно-техническую и другие сферы.

Позитивный импульс двустороннему сотрудничеству придал официальный визит Президента Республики Казахстан Н.Назарбаева в Республику Таджикистан, состоявший 12-13 сентября 2007 года, в ходе которого были подписаны ряд важных для обеих сторон соглашений в области культуры

иискусства, агропромышленного комплекса, технического и профессионального образования, торговли, а так же достигнута договоренность о создании Казахстанско – Таджикского фонда прямых инвестиций.

После, наметилась тенденция укрепления в сфере банковского сотрудничества. Так, в 2007 году крупнейшим казахским банком «Казкоммерцбанком» прошло открытие дочернего банка в Таджикистане – «Казкоммерцбанк-Таджикистан». Так же активно осуществляют сотрудничество такие банки Таджикистана, как: ОАО «Ориенбанк», «Агроинвестбанк», «Амонатбанк», «Банк Эсхата» с ведущими банками Казахстана, такими как: «БанкТуранАлем», АО «Банк Развития Казахстана» и Государственной Страховой Компанией Республики Казахстан.

Ситуация во внешней торговли между Таджикистаном и Казахстанов еще далека до совершенства. Казахстан закупает у Таджикистана электроэнергию, хлопок, алюминий и текстиль. В свою очередь Таджикистанприобретаетуреспубликизерно, мучныеизделияинефтепродукты. Согласнопоследним данным, в 2018 году товарооборот между странами достиг 836,5 миллионов доллара.

У Таджикистана и Казахстана по большинству концептуальных вопросов мужденародной и региональной политики наблюдатеся близость или полное совпадение позиций. При этом страны придают особое значение проблемам взаимодействия и согласованности позиций в рамках таких международных организаций как ООН, ОБСЕ, СНГ, ШОС, ЕврАзЭС и ОДКБ.

Вконтексте политического взаимодействия двух государств руководство Таджикистана поддержало инициативы Республики Казахстан о созыве Совещания по взаимодействию и мерам довериявАзии(СВМДА), первыйСаммиткоторогопрошел3-5 июля2002 г. вАлматы, апоследующие проходят ежегодно в различных странах мира.

Таджикистан поддержал инициативу президента Республики Казахстан о создании в Астане Исламской организации по продовольственной безопасности (ИОПБ), а в настоящий момент является ее непосредственным членом.

Новой вехой в укреплении двусторонних связей между Таджикистаном и Казахстаном стал официальный визит Президента Республики Таджикистан Э.Рахмона в Республику Казахстан 12-13 мая 2008 года. Лидеры двух стран неоднократно проводили встречи в рамках различных международных мероприятий. Так, в декабре 2010 года главы государств провели встречу в Астане на

39

полях Саммита ОБСЕ, в июне 2011 года в Казахстане и в сентябре 2013 года в Бишкеке , в рамках Саммита глав государств-членов ШОС.

Двухсторонние отношения братских государств вышли на новый качественный уровень после очередного визита Президента Республики Казахстан Н.Назарбаева в РТ 15 сентября 2016 года. Главы государств подписали Договор о стратегическом партнерстве между Республикой Казахстан и Республикой Таджикистан.

14 марта 2018 года состоялся официальный визит Президента Таджикистана Эмомали Рахмона в Казахстан, в ходе которого было подписано 3 новых документа, регламентирующих таджикскоказахстанские отношения в сфере миграции. В связи с прошедшими событиями, отставка лидера Казахстана Нурсултана Назарбаева, не должна повлиять на таджикскоказахстанские оношения. Утром, 22 марта этого года, Э.Рахмон провел телефонный разговор со вступившим в должность Президента РК Касым-Жомартом Токаевым. В этой связи Э.Рахмон сердечно поздравил К.Токаева и пожелал плодотворной деятельности во благо дальнейшего процветания и прогресса дружественного Казахстана.

Список использованной литературы

1.Зарифи Х. Многовекторная дипломатия Таджикистана. (Статьи, интервью, выступления, хроника визитов и встреч) – Душанбе, 2010.

2.Казахстан - Таджикистан: для дружбы нет расстояний. - Душанбе,2007.

3.Казахстан-Таджикистан: Дружба на века. - Душанбе, 2006.

4.Отношения Таджикистана с Казахстаном//http://mfa.tj/ru/otnosheniya-so-stranami-sng/otnosheniya-tajikstan- kazakhstan.html

5.Рахмон Э. Независимость Таджикистана и возрождения нации. Том.I., Душанбе, 2004.

6.Таджикистан-Казахстан: Приоритеты сотрудничества// Asia-Plus. - №55 (938). – 2014. - 21 июля SputnikNews.- Душанбе, 2019, - 19 марта

7.Усмонов И. Миротворчество в Таджикистане. - Душанбе, 2001.

8.Шарипов Ф.Н. Дипломатические, торгово-экономические и культурные взаимоотношения Таджикистан с Казахстаном (1991-2006 гг.).: дис. канд. ист. наук. - Душанбе, 2011.

9.Шарипов А.Н. Из истории таджикско-казахских отношений.// Вестник Таджикского государственного университета. – Душанбе, 2011, №7 (71).

ИСТОРИЯ ДЕПОРТИРОВАННЫХ НАРОДОВ ЧЕЧЕНЦЕВ И ИНГУШЕЙ В КЫРГЫЗСТАН

Токторова Наргиза,

Гуманитарный факультет, Кыргызско-турецкий университет «Манас», Кыргызстан

2019 году исполнилось 75 лет со дня депортации Сталинско-Бериевским режимом ряда народов Северного Кавказа, обвиненных в предательстве, дезертирстве, противодействии органам советской власти. Вопрос депортации народов СССР в 30–40 гг. ХХ в. остается одним из малоизученных вопросов исторической науки Кыргызстана. Также вопросы депортации чечено и ингушского народа всоветскойисторическойнаукепрактическинеизучались, преждевсегоиззаидеологическихпричин. Сегодня, как никогда актуальны широкомасштабные комплексные исследования по истории появлении нашей республике национальных диаспор. Также малоизученным остается вопрос о трудовом, культурном вкладе депортированных народов в экономику Кыргызстана.

На Северном Кавказе в предвоенные годы существовали весьма серьезные национальные противоречия. Политика индустриализации и коллективизации особенно больно отразились на традиционной клановой структуре горских народов, их образе жизни, религиозных устоях, поэтому среди этих народов были достаточно сильны антисоветские настроения.

В период Великой Отечественной войны в Киргизскую ССР были размещены карачаевцы, чеченцы, ингуши, немцы, турки и курды. 31 – января 1944 года Государственный Комитет Обороны под представительством И.В.Сталина издал постановления о депортации чеченцев и ингушей: «О мероприятиях по размещению спецпереселенцев пределах Казахской и Киргизской ССР»

Всего в Киргизской ССР было расселено 137 тысяч 298 человек в 5 областях республики. По данным архивных документов, расселение спецпереселенцев, прибывших в Киргизскую ССР в 1944 г, по областям было таким: По Фрунзенской области – 6338 семей чеченцев и ингушей в количестве 25379 человек.

По Ошской области – 6651 семьи чеченцев и ингушей в количестве 29182 человека.

40